Essay
Haatlezen
Door Basje BoerSchrijver, kunstenaar en multiblogger Basje Boer in woord en beeld over haar liefde voor haatlezen en de aantrekkingskracht van het flutverhaaltje van Fifty Shades of Grey.
Drie jonge vrouwen zitten buiten op een bankje ijs te eten, of iets hips als frozen yoghurt. In èlke vrouwenfilm of -serie komt wel een scène op een bankje voor – maar dat terzijde. De middelste vrouw, Hannah, klaagt over haar vriendje. ‘Soms lijkt het wel alsof ik hem verzonnen heb,’ zegt ze. ‘Heb je ‘m verzonnen?’ vraagt haar vriendin Shoshanna voorzichtig. ‘Nee,’ zegt Hannah, ‘anders zou ik geen blauwe plek op m’n kont hebben.’ Dit is het moment waarop Shoshanna een boek tevoorschijn haalt. De titel: Listen, Ladies! A Tough Love Approach to the Tough Game of Love. Hannah reageert: ‘Oké, ik moet toegeven, I hate-read that book.‘
Ik kijk naar de nieuwe Amerikaanse sitcom Girls, geschreven en (gedeeltelijk) geregisseerd door jong talent Lena Dunham, die zelf de rol van Hannah invult. De serie speelt op slimme wijze met de clichés van vrouwenseries, zoals ook dat bankje ironisch commentaar levert op bijvoorbeeld Sex and the City. Listen, Ladies! is een sneer naar de simplistische zelfhulpboeken die vrouwen verwarren met emancipatie.
Shoshanna begint uit Listen, Ladies! te quoten. ‘Als een man je niet mee op een date neemt, is hij niet geïnteresseerd – point blank.‘ En: ‘Seks van achteren is vernederend – point blank. Jullie verdienen iemand die in je mooie gezicht wil kijken, dames.’ De derde vrouw op het bankje, Jessa, luistert met toenemende woede. ‘Dat boek is zo idioot dat ik het niet eens op de wc zou kunnen lezen.’ Hannah verdedigt zichzelf: ‘Ik las het in een raar moment van wanhoop op het vliegveld van Detroit.’
Nee, niet lezen: haatlezen. Ik heb de term nog nooit gehoord maar begrijp direct wat Hannah bedoelt. Ik google “hate-read”: 996.000.000 hits. Er wordt veelvuldig aan Girls gerefereerd. Zou Dunham de term zelf gemunt hebben? Amerika: land van de taal, waar blogs, stand-upshows en sitcoms dag na dag nieuwe uitdrukkingen leveren die duiding geven aan de tijd waarin we leven. Ik haatlees ook, realiseer ik me. Ik heb laatst via Marktplaats een paar boekjes gekocht uit de vintage “young adult”-boekenreeks De babysittersclub, die ik als tiener verslond. Tenenkrommend slecht zijn ze, de vertaling incluis. Maar ik laaf me juist aan de kromme zinnen, de psychologische oppervlakkigheid en stereotiepen.
Wat mij betreft is “haatlezen” tevens het antwoord op een vraag die sinds kort rondzoemt, in de kranten, aan de tafel van Pauw en Witteman, in Saturday Night Live: waarom lezen vrouwen Fifty Shades of Grey? In bijna een jaar tijd gingen er van deze erotische roman wereldwijd 40 miljoen exemplaren over de toonbank. En ook de andere delen uit de Fifty Shades-trilogie zijn bestsellers. Is schrijfster E.L. James een literaire sensatie? Nee. Is Fifty Shades pikanter of baanbrekender dan eerder verschenen erotica? Nee. Dus vragen we ons af: waarom?
Ook in Amsterdams debatcentrum De Balie wordt de vraag gesteld. Het antwoord moet komen van een zaal vol vrouwen en een panel bestaande uit journalisten Corine Koole en Elsbeth Etty en lingerie-ontwerpster/’stout’-expert Marlies Dekkers. O ja, en de cameraploegen van Een Vandaag en Ivo Niehe’s Tv Show waren er ook. Gretig richten ze de lenzen op het publiek wanneer de gespreksleider vraagt: ‘Oké, eerlijk zeggen, wie werd er opgewonden van dit boek?’
De kwestie vrouw en seksualiteit is interessant. Dat vinden niet alleen de media, dat vind ik zelf ook. De vraag wat ons vrouwen nu precies opwindt, is nog grotendeels een raadsel. Komt dat doordat erover praten een taboe is, zoals deze avond wordt gesuggereerd? Komt het doordat vrouwen, pas in de jaren 60 ontluikt, nog niet goed weten wat ze leuk vinden in bed? Of, om zelf een duit in de zak te doen, komt het doordat seks en emancipatie zozeer met elkaar verstrengeld zijn geraakt dat slaapkamerperikelen uitspraak doen over het soort vrouw dat je bent? De carrièrevrouw van nu, door NRC-columniste Margriet Oostveen laatst slim omschreven als “testosteronfeminste”, schreeuwt het van de daken: ze is dol op seks. In De Balie prees Marlies Dekkers de Fifty Shades-reeks omdat de seks die daarin beschreven wordt om het vrouwelijke genot draait – en dat is waar het altijd om zou moeten gaan, dames. Het had een quote uit Listen, Ladies! kunnen zijn.
Oké, nu allemaal in koor: Waarom lezen vrouwen Fifty Shades of Grey? Eén bezoekerster van de Balie-avond leest het omdat het een pageturner is, met aan het einde van elk hoofdstuk een onvervalste cliffhanger.
‘”Doe die stomme deur nou gewoon open, Christian.”
Hij opent de deur en stapt opzij om me binnen te laten. Ik kijk hem nog één keer aan. Ik wil zo ontzettend graag weten wat er in die kamer staat. Ik adem diep in en loop naar binnen. En het lijkt alsof ik opeens terug naar de zestiende eeuw en de Spaanse Inquisitie ben gereisd. O mijn god!’
Een andere vrouw leest het omdat ze nieuwsgierig is naar de details van BDSM-seks (bondage, discipline, sadisme en masochisme). Hoe gaat dat precies in z’n werk met die balletjes en zweepjes, vragen deze lezers zich af. Hoe is het om vastgebonden te worden? Gezien door de grote ogen van de naïeve Anastasia Steele is BDSM spannend maar niet intimiderend.
‘Wat is hij aan het doen? Heeft hij foute plannen? Shit. Stel je voor dat hij terugkomt met een roede, of een of ander kinky hulpstuk? Holy shit, wat moet ik dan doen?’
Een jonge, aantrekkelijke studente mag wat door de microfoon zeggen. ‘Ik vind het een beetje raar dat niemand zijn hand omhoog stak bij de vraag wie er opgewonden van het boek raakt. Voor mij is het de enige reden dat ik het lees. Haal de seks weg en je houdt een flutverhaaltje over.’
Ik lees Fifty Shades of Grey voor het flutverhaaltje. Echt. Tegen het einde van het boek sla ik de seksscènes zelfs over. Blijft over: de stompzinnige romantiek, het kinderlijke taalgebruik, de mislukte pogingen tot humor. Blijft over: de onschuldige maagd, de bad guy met het kleine hartje, het eindeloze gebloos. Heerlijk. Ik denk erover om Danielle Steele en Jackie Collins in huis te halen; kasteelromans en Bouquetreeksboeken.
Tussen de 996.000.000 hits die “hate-read” op Google oplevert, zitten opvallend veel blogs. Nog opmerkelijker: de meeste daarvan zijn door vrouwen geschreven. Beste voorbeeld: The Feminist Hate-Read Book Club. Misschien is het ook wel typisch vrouwelijk, dat haatlezen. Misschien is haatlezen wel de vrouwelijke tegenhanger van mannelijke ironie. Waar mannen bij macho-flick The Expendables hun oerkreten tussen aanhalingstekens zetten, daar zakken vrouwen weg in hun suikerzoete “porna” en meisjesclichés.
Bekijk de thema-avond over Fifty Shades in De Balie terug op YouTube
—-
Basje Boer blogt op basjeboer.nl, basjeskinokorner.blogspot.com, mynameiswarschau.blogspot.nl en (samen met Rebecca Wilson) op thegalleryofcool.com
Lees meer van Basje Boer
Rode oortjes, droge ogen
Door Basje BoerBeeld: Het Internet Als groot liefhebber van films enerzijds en seks anderzijds, lag het in de lijn der verwachting dat de twee elkaar eens zouden ontmoeten. Terugdenkend aan de films die ik in mijn leven gezien heb; aan alle fantastische openingsscènes, slotscènes, sleutelscènes, romantiek, geweld en intrige, kom ik tot de schokkende ontdekking dat ik […]